Akademia Liry

Na podstawie obu tekstów napisz notatkę syntetyzującą na temat: człowiek wobec upływu czasu. Twoja wypowiedź powinna liczyć 60–90 wyrazów.

Uwaga: w ocenie wypowiedzi będzie brana pod uwagę poprawność językowa, ortograficzna i interpunkcyjna.

Część 2. Test historycznoliteracki

Wykonaj zadania 7.-16. Odpowiadaj tylko własnymi słowami – chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile Cię poproszono.

Zapoznaj się z reprodukcją obrazu Juana de Valdésa Leala.

Juan de Valdés Leal
In ictu oculi ¹

www.wga.hu

¹ Napis nad świecą: In ictu oculi (łac.), oznacza W mgnieniu oka.

Czy powyższy obraz jest zgodny z wymową Księgi Koheleta? Uzasadnij odpowiedź.

Przeczytaj fragment Mitologii Jana Parandowskiego oraz Tren X Jana Kochanowskiego.

Tekst 1.

Jan Parandowski
Mitologia

W poszarpanej szacie, z rozwiązanymi włosami, pełnymi prochu i popiołu, idzie […]
Demeter. […] Przymglone oczy, w których już łez nie ma, wloką się z przedmiotu na
przedmiot, zawiedzione i bezradne. Matka szuka zaginionej córki.

Oto zostawiła ją na łące, nad brzegiem Oceanu, bawiącą się z nimfami. Odchodząc,
zabroniła jej zbierać narcyzów, kwiatów zwodniczych, poświęconych bóstwom podziemnym.
[…]

Persefona obejrzała się wokoło, czy jej nikt nie widzi, i prędko zerwała kwiat. Upiła się
jego zapachem, oczy jej zaszły mgłą i ciemność ogarnęła duszę. Wtedy rozwarła się ziemia
i Hades, bóg piekieł, porwał Persefonę na wozie zaprzężonym w czarne rumaki. Gdy się
ocknęła, wołała, krzyczała. Żaden bóg nie słyszał jej głosu, żadna z nimf, z którymi bawiła się
na łące, nie nadbiegła z pomocą. […]

Na próżno matka pytała o nią każdego przechodnia. Ani bóg, ani człowiek, ani ptak
żaden nie podał jej wieści o córce.

Jan Parandowski, Mitologia, Warszawa 1979.

Tekst 2.

Jan Kochanowski
Tren X

Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi sie podziała?
W którą stronę, w którąś sie krainę udała?
Czyś ty nad wszystki nieba wysoko wzniesiona
I tam w liczbę aniołków małych policzona?
Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szcześliwe
Wyspy¹ zaprowadzona? Czy cię przez teskliwe
Charon jeziora² wiezie i napawa zdrojem
Niepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu mojem?
Czy, człowieka zrzuciwszy³ i myśli dziewicze,
Wzięłaś na się postawę⁴ i piórka słowicze?
Czyli sie w czyścu czyścisz, jesli z strony ciała
Jakakolwiek zmazeczka na tobie została?
Czyś po śmierci tam poszła, kędyś pierwej była,
Niżeś sie na mą ciężką żałość urodziła?
Gdzieśkolwiek jest, jesliś jest, lituj mej żałości.
A nie możesz li w onej dawnej swej całości⁵,
Pociesz mię, jako możesz, a staw sie przede mną
Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną⁶.

Jan Kochanowski, Tren X, [w:] tegoż, Treny, Wrocław 2019.

¹ Na szcześliwe wyspy – mityczne wyspy, na których panowała wieczna radość.
² Teskliwe […] jeziora – smutne jeziora, właściwie wszelkie wody, bagna i rzeki podziemne.
³ Człowieka zrzuciwszy – pozbywszy się ludzkiej postaci.
⁴ Postawa – tu: postać.
⁵ W onej dawnej swej całości – z duszą i z ciałem.
⁶ Mara nikczemna – złudne widziadło, zjawa.

Czy postawa podmiotu lirycznego w Trenie X Jana Kochanowskiego jest podobna do postawy Demeter? W uzasadnieniu odpowiedzi odwołaj się do Trenu X oraz do zacytowanego fragmentu Mitologii Jana Parandowskiego.

Przeczytaj fragment Pieśni o Rolandzie.

Pieśń o Rolandzie

CLXXIV

Roland czuje, że śmierć go bierze całego; z głowy zstępuje do serca. Biegnie […] pędem
na szczyt góry, położył się na zielonej murawie, twarzą do ziemi. Pod siebie kładzie swój
miecz i róg. Obrócił głowę ku zgrai pogan; tak czyni, chcąc, aby Karol powiedział i wszyscy
jego ludzie, że umarł jako zwycięzca i jako zacny hrabia. Raz po raz słabnącą ręką uderza
się w piersi. Za grzechy swoje wyciąga ku niebu swoją rękawicę.

CLXXV

Roland czuje, że dobiegł już kresu. Leży na stromym pagórku twarzą ku Hiszpanii.
Jedną ręką bije się w pierś: „Boże, przez twoją łaskę, mea culpa¹; za moje grzechy, wielkie
i małe, jakie popełniłem od godziny urodzenia aż do dnia, w którym oto poległem!”.
Wyciągnął do Boga prawą rękawicę. Aniołowie z nieba zstępują ku niemu.

Pieśń o Rolandzie, [w:] Arcydzieła francuskiego średniowiecza, red. nauk. Zygmunt Czerny, tłum. Tadeusz Żeleński (Boy), Anna Tatarkiewicz, Warszawa 1968.

¹ Mea culpa (łac.) – moja wina.

Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń odnoszących się do fragmentu Pieśni o Rolandzie. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

1. W podanym fragmencie zachowanie Rolanda przedstawiono zgodnie ze średniowiecznym wzorcem ascety.

2. W opisie śmierci Rolanda widoczne są elementy symboliki religijnej.

Przeczytaj definicję pojęcia koncept oraz wiersz Niestatek Jana Andrzeja Morsztyna.

Koncept – wyszukany pomysł rządzący konstrukcją całości lub części utworu poetyckiego, zrealizowany w postaci zaskakujących i kunsztownych sposobów rozumowania, obrazowania i wysłowienia.

Na podstawie: Podręczny słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Warszawa 2001.

Jan Andrzej Morsztyn
Niestatek ¹

Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem,
Włos złotem, perłą ząb, płeć mlekiem zsiadłem,
Usta koralem, purpurą jagody²,
Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody.
Jak się zwadzimy³ – jagody są trądem,
Usta czeluścią, płeć blejwasem bladem⁴,
Ząb szkapią kością, włosy pajęczyną,
Czoło maglownią⁵, a oczy perzyną⁶.

Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek, [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1998.

¹ Niestatek – tu: niestałość, zmienność.
² Jagody – policzki.
³ Zwadzić się – pokłócić się.
⁴ Blejwas blady – martwa biel ołowianej białej farby.
⁵ Czoło maglownią – pomarszczone jak pokryta rowkami deska do maglowania.
⁶ Perzyna – popiół.

Wyjaśnij, na czym polega koncept w wierszu Niestatek Jana Andrzeja Morsztyna.